info@hgkmportaal.nl
Nieuwe alinea
Coercive Control
Geraadpleegde bron voor deze info en boekentip: In Control, Dangerous Relationships and How They End in Murder van Jane Monckton Smith
Wat is het
Coercive control of dwingende controle wordt door Evan Stark eigenlijk niet meer als een vorm van huiselijk geweld beschouwd maar eerder als een vorm van gijzeling of vrijheidsbeneming.
En anders is het de meest ernstige vorm van huiselijk geweld, zo wordt wetenschappelijk erkend, onder andere door het Verwey-Jonker Instituut en het WODC. Daders isoleren hun slachtoffer sociaal, fysiek en emotioneel, ze denigreren hen dagelijks, verwarren en manipuleren hen, bedreigen en intimideren, controleren hen veelvuldig, jagen ze angst aan en onderdrukken actief alledaagse wensen en behoeftes van slachtoffers. Coercive control is ernstige emotionele en psychische mishandeling en kan zich uiten als, of leiden tot, ouderverstoting, (cyber)stalking, belasteren en intimidatie, kindontvoering, het Munchausen by proxy syndroom en ernstige vormen van emotionele en fysieke verwaarlozing.
Hoewel Jane Monckton Smith in haar boek 'In Control' ook een vrouwelijke dader beschrijft, lijkt vooralsnog dat daders van coersive control vooral onder mannen gezocht moet worden en dat vrouwen vaker het slachtoffer zijn.
Zodra een dader een slachtoffer heeft geïsoleerd en voldoende bang heeft gemaakt kan hij haar beheersen en heeft hij de macht over haar. Slachtoffers raken niet alleen hun bewegingsvrijheid, maar ook hun autonomie en gevoel van autonomie, stapje voor stapje kwijt. Zij gaan twijfelen aan hun eigen gedachten en gevoelens. Deze vorm van intieme terreur creëert een gevoel van gevangenschap en tirannie bij het slachtoffer.
Een dader hoeft daarvoor niet eens meer in de ruimte te zijn. De psychische druk en de angst die dit proces oproept, is al voldoende om de macht te houden.
NB: Coercive Control is een voorspellende factor voor femicide en gezinsmoorden.
Christine Louis de Canonville, klinisch psychotherapeut geeft in een artikel op de site van narsissisticbehavior.net aan dat er veel signalen en vormen van controle worden gebruikt door een dader. Dit zijn voorbeelden:
- Geïsoleerd worden van vrienden en familie.
- Dagelijkse levensbehoeften worden je onthouden (eten, slaap, medicatie, comfort).
- Je eigen geld wordt je onthouden, je hebt geen controle meer over je eigen bankrekening en je moet je telkens verantwoorden voor je uitgaven.
- De controle over je leven verliezen (waar je gaat, wie je ziet, wat voor kleding je draagt, wat je mag kopen etc.)
- Bedreigd worden met geweld als je je niet op een specifieke wijze gedraagt (hoe je het huis schoonmaakt, hoe en wat je kookt, hoe je je in de slaapkamer gedraagt etc.)
- Gecontroleerd worden in waar je werkt en wat voor werk je doet en tegengehouden worden als je wil studeren, leren of werken.
- Controle verliezen over alles in het huishouden (de computer, telefoon, paspoort etc.)
- Je wordt gemonitord in al je activiteiten, bewegingen en communicatie (e-mails, social media, spyware op je telefoon en computer etc.)
- Dreigementen om persoonlijke informatie te delen met kennissen, vrienden en familie of met de autoriteiten (jeugdzorg, politie etc.)
- Onderwerp zijn van dagelijkse spot, denigrerende opmerkingen, intimidatie, vernedering, kritiek en beschuldigingen.
- Voortdurend gekleineerd worden, zeggen dat je waardeloos bent.
- Moeten ondergaan van emotionele, psychische, seksuele en fysieke mishandeling.
Wat doe je altijd
- Zorg dat je alert bent op de mogelijkheid van coersive control, plegers kunnen heel charmant zijn.
- Wees alert op je eigen ongemakkelijke gevoelens. Waarom heb je die gevoelens, waar wijzen ze op?
- Observeer de gezinsleden. Kijk hoe gezinsleden zich gedragen. Zowel als ze alleen zijn als dat ze in het bijzijn van een ander gezinslid zijn. Kijk wie er dominant is, wie het woord voert en op welke manier.
- Let op de communicatie van de pleger. De oorzaak ligt uiteindelijk niet bij hem, zij is in de war, heeft hulp nodig, zou medicijnen moeten krijgen etc.
- Wanneer je het vermoeden hebt van coersive control is het zaak dat je het slachtoffer alleen spreekt.
- Zorg dat je samen met een collega en partners zoals politie Z&VHH, Filomena etc., gaat samenwerken. Dit zijn geen zaken om alleen te doen.
- Ga goed observeren hoe afzonderlijke gezinsleden zich gedragen en hoe ze zich gedragen in aanwezigheid van een ander gezinslid. Is iemand dominant? Wie voert het woord etc.. Probeer op die manier zaken concreet te maken.
Mogelijk vervolg
- Samenwerking met partners die nodig zijn in deze zaak zoals partners met forensische deskundigheid, met jeugddeskundigheid als er kinderen in het gezin zijn en deskundigheid op gebied van trauma en gevolgen van coersive control.
- Maak een gezamenlijke aanpak.
- Zorg dat er een veiligheidsplan wordt opgesteld.
- Zorg in de tussentijd dat het slachtoffer de kinderen in ieder geval leert, een veilige plek te vinden wanneer dat nodig is, zoals het huis van een vriend(in), waar ze terecht kunnen voor hulp.
- Vergeet in je plan ook de huisdieren niet omdat die ook vaak slachtoffer zijn doordat ze instrumenteel worden ingezet om het slachtoffer mee onder controle te houden.
Wat moet je in ieder geval weten, waar moet je op letten
Coercive Control is een doelbewuste strategie om macht en controle over een ander te krijgen.
Sietske Dijkstra, lector en onderzoeker zegt hierover dat het tot een bedrieglijk patroon kan leiden dat de ene partner die 'in control' is charmant en welwillend overkomt terwijl de andere partner in de war en angstig is, chaotisch overkomt of juist verontrust en boos is. Vaak wordt dit type interactiepatroon en het bijbehorende gedrag niet gezien als een vorm van (ex)partnergeweld. Daardoor kan het controlerende, dwingende en mishandelende gedrag voortduren. Het is belangrijk om beducht te zijn op de charme van de pleger en de paniek en angst van het slachtoffer.
Je hebt soms niet in de gaten wat er aan de hand is maar wel een 'onderbuikgevoel' dat er iets niet klopt, of dat je je vinger maar niet op deze casus krijgt. Coersive control is versluierd. de dader probeert iets anders te laten zien dan dat er daadwerkelijk is.
Relatiegesprekken of een gezamenlijke gezinsaanpak zijn geen oplossing.
Katinka Lünnemann, bijzonder lector ‘Effectieve bescherming van kinderen’ aan Hogeschool Utrecht, zegt daarover: “Juist bij gezinnen ‘onder coercive control’ heeft een systeemaanpak geen zin. Wanneer je iedereen dan aan tafel zet en inzet op bemiddeling dan kom je er als professional echt niet achter wat er achter de voordeur speelt. Vrouw en/of kinderen zullen zich – wanneer er sprake is van dwang en controle, niet vrij voelen om ervaringen te delen.”
Verder geeft ze aan dat “in gevallen van kindermishandeling ouders vaak onterecht als twee-eenheid worden gezien. Onterecht. Juist dan is het belangrijk om afzonderlijk met ouders te spreken. Uit de gesprekken blijkt dat de aandacht soms wel naar de moeder gaat, maar dan in de rol van beschermer van het kind. Niet als slachtoffer van partnergeweld, terwijl zij mogelijk ook zelf steun en behandeling nodig heeft. Te snel wordt dat geweld afgedaan met “waar er twee vechten hebben er twee schuld”.
Wanneer de relatie is gestopt, is dat niet per definitie een einde aan de terreur. Kijk wat er nodig is aan veiligheidsmaatregelen.
Check net als bij stalking de controle via social media, telefoonprogrammering en afluisterapparaatjes.
Hoe pak je het aan
Doorvragen op signalen
Door de voortdurend aanwezige dreiging, (psychische en andere) mishandeling, manipulatie, gaslichting, chantage en isolatie raakt een slachtoffer zichzelf kwijt. Ze gaat aan zichzelf twijfelen, is nergens meer zeker van, heeft geen gevoel van autonomie en kan daardoor verward, onduidelijk of zelfs onbegrijpelijk overkomen.
Daarbij is ze bang om dingen te vertellen omdat ze zich ook met hem op afstand, onveilig voelt.
Het is voor zo iemand vaak heel moeilijk om duidelijk te maken en uit te leggen wat er daadwerkelijk allemaal afspeelt en dat het gaat om een heel patroon/proces van ongrijpbare zaken.
Je hoort slachtoffers dan ook wel zeggen, dat hij zich altijd heel leuk kan voordoen en dat iedereen hem gelooft. Dat is vaak haar ervaring.
Probeer daarom eerst goed boven tafel te krijgen wat er speelt door de tijd te nemen en goed te luisteren.
Vraag door op signalen:
Ben je bang voor je partner? Ben je het laatste half jaar nog bedreigd door je partner? Waarmee ben je bedreigd?
Bedreigt hij dan alleen jou, of ook de kinderen? Of familieleden?
Wie beheert bij jullie de financiën?
Probeer uit te zoeken wie wat bepaalt.
En probeer uit te zoeken hoeveel zij zelf mag bepalen. Durft zij de telefoon te negeren wanneer hij belt?
Mag ze haar eigen kleding bepalen of past ze haar kleding aan omdat hij anders jaloers wordt?
Wanneer blijkt dat er sprake is van coersive control, geef het slachtoffer dan de erkenning voor wat er aan de hand is.
Psycho-educatie
Slachtoffers zijn vaak zo in de ban van de controle dat ze niet duidelijk kunnen zien waar ze inzitten.
Zij heeft eerst bewustwording nodig.
- Leg uit wat jou opvalt en hoe coersive control werkt. Hoe zij stapje voor stapje is meegenomen in de coersive control.
- Help het slachtoffer om van een afstandje te kijken naar waar ze in zit. Tekeningen, tijdslijnen, vergelijkingen kunnen daar allemaal bij helpen.
- Wanneer je merkt dat zij zich begint te realiseren waar ze in zit, kijk dan eerst wat het effect van deze realisatie is.
- Probeer vervolgens gezamenlijk een inschatting te maken van de risico's die zij en eventueel aanwezige kinderen en huisdieren lopen.
- Bespreek wat het slachtoffer wil doen. Zijn er vervolgstappen te maken?
- Maak duidelijk dat je hiervoor waarschijnlijk zal moeten samenwerken met partners, dus dat je met hen zaken wil bespreken en afstemmen.
Stadia voorafgaand aan partnermoord
Coercive control is een voorspellende factor van femicide of gezinsmoord. Jane Monckton Smith heeft in haar boek 'In Control, Dangerous, Relationships and How They End in Murder' acht stadia beschreven die vaak vooraf gaan aan moord of risico op moord bij huiselijk geweld of stalking. Hoewel ik hieronder de kenmerken van de verschillende stadia zal weergeven, is het zeker de moeite waard om het boek zelf ook te lezen.
En hoewel het bij coercive control meestal gaat over mannen die vrouwen overheersen, beschrijft zij ook een zaak van een vrouwelijke moordenaar.
Stadium 1 Geschiedenis van de pleger
Er is vaak al een strafblad of er zijn beweringen van ex-partners over huiselijk geweld of stalking. Slachtoffers weten dit vaak wel maar geloven die beweringen niet altijd.
- In het verleden was er sprake van stalking.
- De pleger liet al controlerende patronen zien zoals het afdwingen van zaken of het heersen over situaties en personen.
- Er was eerder sprake van crimineel gedrag.
- De pleger liet al eerder jaloezie en bezitterig gedrag zien.
- De pleger accepteert geen tegenslag, is snel geïrriteerd, lichtgeraakt en confronterend/agressief.
Stadium 2 Het begin van de relatie
De relatie gaat snel van start met al vroege liefdesbetuigingen en bezitterige taal zoals 'Jij bent van mij.' en 'We zullen altijd samen zijn.'
- De pleger wil samenwonen en stuurt daarop aan. Hij blijft bijvoorbeeld een nachtje slapen maar gaat vervolgens niet meer weg.
- De pleger stuurt al snel aan op commitment en dan vooral van het slachtoffer aan hem. Hij vindt bijvoorbeeld al snel dat er sprake is van een relatie terwijl het slachtoffer daar misschien nog niet aan te is.
- De pleger is al in een vroeg stadium bezitterig en jaloers.
- De pleger accepteert het niet wanneer het slachtoffer niet zo snel wil met de relatie of de relatie wil beëindigen.
- Er kan al snel sprake zijn van zwangerschap
Stadium 3 De relatie
De relatie wordt gekenmerkt door dwingende controle.
- Coersive control bijvoorbeeld door middel van gaslighting of bedreiging.
- Er is sprake van geweld bijvoorbeeld in de vorm van duwen en trekken.
- De pleger is vaak seksueel agressief en er is sprake van stalking.
- Hij is bezitterig en verwacht loyaliteit, jaloers en noemt dat een teken van liefde.
- Hij kan dreigen met zelfmoord of moord.
- Hij isoleert het slachtoffer, zodat er geen invloed meer kan zijn van familie eb vrienden.
- Hij dwingt gedrag of regels af. Bijvoorbeeld dat iedereen in huis stil moet zijn wanneer zijn favoriete programma op tv komt.
- Hij is dreigend naar kinderen en huisdieren.
- Hij gebruikt drugs of alcohol wat vaak verergert.
Stadium 4 De trigger
Er kan iets gebeuren dat de controle bedreigt.
- Bijvoorbeeld een scheiding of dreiging daarvan.
- Of ideeën van een scheiding in het hoofd van de pleger, die het slachtoffer vervolgens constant beschuldigt van affaires.
- Grote financiële problemen en bankroet gaan.
- Geestelijke achteruitgang van of pleger of slachtoffer.
- Lichamelijke achteruitgang van pleger of slachtoffer.
- Ontslag of pensioen.
- Een gebeurtenis die vraagt om wraak op het slachtoffer.
Stadium 5 De escalatie
Er is een verergering in frequentie en ernst van de controlerende tactieken, zoals zelfmoordreiging, smeken, en geweld. Pogingen om de controle te behouden.
- Het verontrustende gedrag komt vaker voor.
- Het gedrag wordt erger of heviger.
- Het stalken begint of blijft doorgaan.
- Dreigen met zelfmoord of moord.
- Het controle en overheersen wordt erger en meer.
- Boosheid en wanhoop worden groter.
- Het taalgebruik is in de trant van: 'Ik laat je niet gaan, ik kan niet zonder je' en 'Als ik je niet kan hebben krijgt niemand je.'
Stadium 6 Verandering in het denken
Gevoelens van wraak, onrecht of vernedering kunnen een besluit bevorderen om dingen op te lossen, door weg te gaan, wraak te nemen of moord.
- De situatie is niet meer terug te draaien.
- Het idee van 'een laatste kans'.
- Laatste pogingen tot bijleggen.
- Stalking met informatieverzameling van social media, afluisteren etc..
- Het slachtoffer kan zich zorgen gaan maken over verandering in het gedrag van de pleger of zijn benadering van haar.
- De dreigementen zijn vaak specifieker.
- Er kan meer rust lijken te zijn of juist meer intensiteit.
Stadium 7 Het plannen
In deze periode kan er een wapen worden gekocht, kan er gezocht worden naar momenten waarop het slachtoffer alleen is, wordt er gedreigd en gestalkt.
- Stalken.
- Verandering van het gewoonlijke gedrag.
- Er worden mogelijkheden gecreëerd.
- De dreiging wordt groter.
- Het kan zijn dat de pleger anderen vertelt over zijn plannen of er mee dreigt.
- De pleger speurt het internet af.
- Hij verzamelt wapens of gereedschap om het slachtoffer mee uit te schakelen en om van het lichaam af te komen.
- Dreigingen van moord.
- Het isoleren van de kinderen.
Stadium 8 De moord
De moord zelf kan extreem agressief zijn en meer mensen kunnen slachtoffer worden zoals de kinderen.
- Moord die meteen wordt opgebiecht.
- Moord gevolgd door zelfmoord
- Moord die op zelfmoord, pech, een ongeluk of een natuurlijke dood lijkt.
- Moord die lijkt op genade of waarbij de pleger zegt uit zelfbescherming of door provocatie te hebben gehandeld.
- De kinderen lopen het risico ook vermoord te worden, zijn 'nevenschade'.
- De kinderen zijn getuige van de moord.
Instrumenten
· Gezamenlijke Ketenaanpak
· Aandachtsvestiging op locatie
· Aandachtsvestiging op persoon
· Aware
· Juridische bijstand
· Opvang
