Wat is het

In huiselijk geweldsituaties waar kinderen deel uitmaken van het gezin, ervaren zij eigenlijk altijd nare gevolgen. Ook wanneer zij niet aanwezig zijn bij het geweld. Je kunt ervan uitgaan dat zij weten dat er vervelende of voor hen angstige zaken spelen omdat zij, naast de al voelbare spanningen, onderdeel zijn van de dynamiek in een gezin. Hetzelfde geldt voor kinderen die deel zijn van een complexe scheiding.

De scheidslijn tussen complexe scheidingen en huiselijk geweld is soms dun. Daarom hieronder de uitkomsten van verschillende onderzoeken die beschreven zijn in “Voogdijgeschillen met beschuldigingen van huiselijk geweld: op weg naar een gedifferentieerde aanpak van ouderschapsplannen” (Peter G. Jaffe, Janet R. Johnston, Claire V. Crooks, Nicholas Bala). Zij geven aan welke risico’s kinderen in huiselijk geweldsituaties lopen. De content van deze pagina komt voor het grootste deel voort uit dat stuk.

Zij maken een onderscheid tussen vier typen huiselijk geweldsrelaties:

  • Intiem terreur (abusive-controlling violence) dat gaat over een voortdurend patroon van dreigen, geweld, emotioneel misbruik en gebruik maken van andere dwangmiddelen, met als doel de partner te domineren en bang te maken, te onderwerpen en volgzaamheid af te dwingen. Over het algemeen gaat het hier over mannelijke daders en vrouwelijke slachtoffers.
  • Situationeel geweld (conflict-instigated violence) waarbij beide partners met beperkte vaardigheden om conflicten op te lossen geweld gebruiken. Het gaat om wederzijdse machtsuitoefening door de man en de vrouw, zonder dat er duidelijke één terugkerende aanstichter is.
  • Gewelddadig verzet (violent resistence). Dit gebeurt wanneer een partner geweld gebruikt om zich te verdedigen. In studies naar slachtoffers (vooral vrouwen in opvangcentra), die hun mishandelaars hebben vermoord bleek dat het in sommige gevallen binnen de Wet over zelfverdediging viel. Soms was er ook sprake van een overreactie.
  • Geweld dat getriggerd wordt door de scheiding (Separation-instigated violence), niet te verwarren met ex-partnergeweld dat meer hoort bij intiem terreur. Het gaat hier over een man of vrouw die reageert op stress tijdens het uit elkaar gaan, de scheiding en de nasleep in een relatie die verder niet werd gekenmerkt door geweld of dwingende controle.


Wat doe je altijd

  • Het is van essentieel belang om een goede analyse te maken. Wanneer er sprake is van huiselijk geweld, bekijk dan of het alleen om geweld gaat dat getriggerd wordt door de scheiding, of dat er al huiselijk geweld speelde en misschien ook kindermishandeling.
  • Neem ruim de tijd voor je analyse. Bij het maken van een goede analyse, bijvoorbeeld met behulp van langere vragenlijsten zoals via de Masic methode, kunnen de vragen op zich een bewustwordingsproces op gang brengen. De analyse is daarmee eigenlijk een interventie.

Mogelijk vervolg

In de meeste gevallen van huiselijk geweld zijn er meerdere factoren waarmee rekening moet worden gehouden. Gebruik leidende principes die in volgorde van prioriteit staan:

1. Bescherm kinderen rechtstreeks tegen gewelddadige, beledigende en verwaarlozende omgevingen;

2. Zorg voor de veiligheid en ondersteun het welzijn van ouders die het slachtoffer zijn van misbruik (in de veronderstelling dat ze dan beter in staat zijn om hun kind te beschermen);

3. Respecteer en stel de ouders van het slachtoffer in staat om hun eigen beslissingen te nemen en hun eigen leven te sturen, waarbij de rol van JBRR moet worden meegenomen in geval van OTS.

4. Houdt daders verantwoordelijk voor hun vroegere en toekomstige acties. Dat betekent, ook in de context van familierecht, dat ze hun probleem erkennen en maatregelen nemen om hun gedrag te corrigeren.

5. Sta het minst beperkende plan voor toegang tussen ouder en kind toe waar zowel het kind als de rechten van de ouders baat bij hebben. 

Wat moet je in ieder geval weten, waar moet je op letten

  • Partnermishandeling hoeft niet noodzakelijkerwijs te eindigen wanneer partijen zijn gescheiden. Terwijl in de meeste gevallen het risico op geweld afneemt zodra de partijen zijn gescheiden, kan het met name in gevallen van intiemterreur juist escaleren en dodelijker worden. (Hotton, 2001; Statistieken Canada, 2001).
  • Bovendien kan het bevorderen van ouder-kind contact, bij ouders waar situationeel geweld een rol speelde, wederom geweld ontstaan door conflicten over bezoekkwesties en uitwisselingen van kinderen (Jaffe, Lemon en Poisson, 2003; Sheeran & Hampton, 1999).
  • In het ergste geval kan een terroriserende ex-echtgenoot zijn controle proberen uit te voeren door te weigeren het kind terug te geven na bezoek, het kind te ontvoeren of daarmee te dreigen. (Greif & Hegar, 1993; Johnston en Girdner,2001).

 

  • In extreme gevallen is huiselijk geweld na scheiding dodelijk, vooral in het geval van intiem terreur en dwingende controle
  • Huiselijk geweld en moorden zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Nationale statistieken uit de Verenigde Staten en Canada suggereren duidelijk dat vrouwen drie tot vier keer meer kans hebben dan mannen om slachtoffer te worden van moord door hun partner.
  • Bovendien escaleert deze dreiging op het moment van de scheiding voor beide geslachten (Fox & Zawitz, 1999; Statistieken Canada, 2001; Websdale,2003). In de meest tragische van deze gevallen zijn kinderen getuige van de moord/zelfdoding of slachtoffers van ontvoering/moord zelf (Jaffe & Juodis, 2006).

 

  • Daders van huiselijk geweld hebben als ouders meer kans om tekort te schieten, zo niet gewelddadig te zijn.
  • Er is een scala aan opvoedvormen bij mensen in gewelddadige gezinnen, variërend van ronduit gewelddadig tot slecht of marginaal, tot adequaat of zelfs goed genoeg ouderschap. Gemeenschappelijke kenmerken zijn echter gebrek aan warmte, dwingende tactieken en afwijzing van hun kinderen (Anderson & Cramer-Benjamin, 1999; Azar, 2002; Straus, 1983). Dit patroon geldt vooral voor degenen die misbruik vertonen en dwingende controle over hun echtgenoot. Waarschijnlijk geldt het ook voor paren die hun toevlucht nemen tot fysieke kracht om conflicten op te lossen.
  • Een overzicht van onderzoek, grotendeels gebaseerd op vrouwen in opvangcentra, suggereert dat kinderen van wie de moeder was aangevallen door hun mannelijke partners, grotere kans hadden op direct geweld (Appel & Holden, 1998; Edleson,1999).
  • Waar sprake is van een patroon van geweld is ook vaak sprake van grillige rolomkeringen, schommelingen van toegeeflijkheid afgewisseld met rigide, autoritair ouderschap en periodieke verlating.
  • Kinderen van dergelijke primaire agressors worden onderworpen aan emotioneel misbruik, zoals: schelden, wrede put-downs en verdraaiing van hun realiteit door valse en angstaanjagende verhalen. Soms worden ze de favoriet gemaakt ten koste van broers en zussen die worden geïsoleerd of ronduit afgewezen worden. Op andere momenten kunnen ze worden aangemoedigd tot corruptie en crimineel gedrag (Bancroft & Silverman, 2002; Johnston en Campbell,1993).
  • Grensoverschrijdingen tussen volwassen agressors en kinderen komen vaker voor. Vooral als er ook sprake is van middelenmisbruik, waarbij meer incidenten van seksueel misbruik van kinderen worden gemeld (Wilson, 2001).

 

  • Personen die een patroon van misbruik van hun partners hebben ondergaan (ACV) en degenen die vaak conflicten oplossen met fysiek geweld zijn slechte rolmodellen voor kinderen.
  • Slechte rolmodellering komt ook na de scheiding van de ouders voor, ongeacht of ouders hun kinderen direct mishandelen. Want als kinderen getuige zijn van een ouder die de ander, hun broer of zus of een ander familielid mishandelt en de controle behoud door te dreigen met geweld, hebben ze de neiging om deze observaties na te bootsen.
  • Bovendien hebben jonge kinderen, die vaak zeer angstig zijn door de agressieve scènes, de neiging om zich intensiever te identificeren met de gewelddadige ouder (d.w.z. "Ik zorg dat ik machtig word en gemeen zoals mijn vader zodat iedereen bang voor me is.").
  • Zolang er sprake is van een gewelddadige ouder binnen intieme relaties, zal de blootstelling aan slechte modellering doorgaan. (Bancroft & Silverman, 2002; Johnston & Campbell, 1993).

 

  • Gewelddadige ex-partners van intiem terreur, zullen waarschijnlijk de ouderschapsrol van het slachtoffer ondermijnen.
  • Manieren zoals het proberen om de kinderen te vervreemden van de genegenheid van de andere ouder, door de schuld van de scheiding en het uit elkaar vallen van het gezin bij de ex-partner te leggen en door het vertellen van negatieve verhalen.
  • Maar ook sabotage van gezinsplannen door voortdurende kritiek of concurrerende steekpenningen en het ondermijnen van het ouderlijk gezag door de kinderen uitdrukkelijk te instrueren om niet te luisteren of te gehoorzamen; Bancroft en Silverman, 2002; Johnston, Walters, & Olesen, 2005).
  • Met dit facet van de opvoeding van de dader moet rekening gehouden worden bij de beslissing welke toegang de dader eventueel moet hebben welke interventies nodig zijn om deze problemen aan te pakken, en de prognose voor verandering met behandeling (Scott & Crooks, 2004).

 

  • Ex-echtgenoten van intiem terreur kunnen rechtszaken gebruiken als een nieuw forum om door te gaan met hun dwingende controlerende gedrag en om hun voormalige partner lastig te vallen (Jaffe et al.,2003).
  • Procederen eist een hoge emotionele en financiële prijs, vooral voor misbruikte slachtoffers die al overweldigd zijn door de nasleep van een gewelddadige relatie. Sommige Auteurs hebben gesuggereerd dat sommige daders de persoonlijkheid en sociale vaardigheden hebben om zich positief te presenteren in de rechtbank en beoordelaars en rechters te overtuigen om hen het gezag te geven (Zorza, 1995).

 

  • Verminderde opvoedingscapaciteiten bij slachtoffers van huiselijk geweld komen vaak voor.
  • Preoccupatie met de eisen van hun misbruiker, een door conflicten geteisterd huwelijk, of een traumatische scheiding, kan ouders fysiek en emotioneel uitputten, waardoor ze niet emotioneel beschikbaar zijn, afhankelijk zijn van hun agressor en niet in staat zijn hun kinderen te beschermen van de misbruiker (Anderson, 2002; Lieberman & Van Horn, 1998).
  • Voor de meerderheid van de slachtoffers, kan scheiding van de dader van huiselijk geweld een kans bieden voor verbetering in zowel het algemeen functioneren als hun ouderschaps capaciteiten.
  • Echter, degenen die slachtoffer zijn geweest van langdurig misbruik en terreur, zullen waarschijnlijk last hebben van aanhoudende problemen, zoals angst, depressie, middelenmisbruik en posttraumatische stressstoornis - die een tijd een negatieve invloed kunnen hebben op hun opvoedingskwaliteiten (Herman, 1997).
  • Vrouwelijke slachtoffers kunnen gehersenspoeld zijn door de misbruiker om het misbruik van zichzelf en hun kinderen te accepteren. Geïntimideerde en in verlegenheid gebrachte mannelijke slachtoffers hebben de neiging om de kinderen niet te beschermen tegen de woedeaanvallen van hun gewelddadige moeder (Johnston & Campbell, 1993).
  • Slecht zelfbeeld, gebrek aan vertrouwen in hun opvoeding en onvermogen om hun kinderen onder controle te houden. Vooral oudere zonen maken het vrouwelijke slachtoffer tot een voor de hand liggend doelwit van schuld door de mishandelende ex-echtgenoot. Dit kan soms professionals in de familierechtbank doen twijfelen aan haar geschiktheid als ouder. De stress van de rechtszaak kan maken dat deze ouders zich slechter presenteren dan dat ze in de toekomst zullen zijn als de stress van de procedure en de gewelddadige relatie zijn afgezwakt (voor een overzicht, zie Jaffe, Crooks, & Bala, 2005).

 

  • Gedrag van slachtoffers onder de stress van de gewelddadige relatie en tijdens de nasleep van een stressvolle scheiding mag de beslissing over wonen of toegang niet bepalen.
  • In het licht van een reële dreiging van geweld, zijn slachtoffers die leven in angst voor hun ex-partner niet paranoïde te noemen. En het is ook niet gepast voor hen om een relatie tussen hun kinderen en de andere ouder te bevorderen. In geval van intiem terreur, uiten ouders hun bezorgdheid over de gewelddadige predisposities van hun ex-partner. Hun eigen weigering om te communiceren of terughoudendheid om in te stemmen met de liberale omgang van het kind mag niet worden gezien als onwil om mee te werken of als uitingen van ouderlijke vervreemding.
  • Evenzo kunnen slachtoffers van misbruik die het ouderlijk huis verlaten zonder de kinderen niet worden gezien als verlatende, verwaarlozende of onverantwoordelijke ouders. Het kan zijn dat ze dit als enige mogelijkheid zagen om de partner te sussen. (Jaffe et al., 2003).
  • Evenzo kunnen ouders die een traumatische scheiding hebben gehad, minder kindgericht zijn dan ze normaal zouden zijn. Hoewel hun functioneren meestal weer bijtrekt na enige tijd. (Johnston & Campbell, 1993).

 

  • Slachtoffers van gewelddadige relaties hebben vaak tijd nodig om hun competentie als ouders te herstellen en de mogelijkheid om te leren hoe ze zichzelf en hun kinderen kunnen koesteren en op de juiste manier kunnen beschermen.
  • Tijd, bescherming en ondersteuning zorgen voor een adequate mogelijkheid om onderscheid te maken. Onderscheid tussen enerzijds de meerderheid van de slachtoffers van partnerhuwelijk misbruik die in staat zijn om effectief ouderschap te herstellen. Anderzijds de kleine minderheid van de gevallen waarbij de mentale toestand van het slachtoffer chronisch zal zijn, als gevolg van eerdere psychologische problemen en een geschiedenis van herhaald slachtofferschap in eerdere relaties, zodat ze niet meer in staat zijn adequaat op te voeden.

Hoe pak je het aan

Voor een aanpak, kan je afhankelijk van het soort huiselijk geweld dat je na je analyse hebt geconstateerd ook kijken bij de beschrijvingen onder die specifieke vormen van huiselijk geweld.

 

Wanneer co-ouderschap onmogelijk is omdat ouders elkaar blijven triggeren in strijd, kan gedacht worden aan parallel ouderschap.

De ouders voeden hun kinderen ieder apart op, er is een waterdicht ouderschapsplan waarin alles in detail afge­sproken is, zodat ouders vrijwel geen direct contact hoeven te hebben. Elke ouder ontvangt de informatie over het kind, zoals schoolrapporten en uit­slagen van medisch onderzoek, onafhankelijk van de andere ouder. Hoewel door parallel ouderschap de conflicten tussen de ex-partners (in principe)

 

Wanneer er sprake is van een primaire dader van dwingend-controlerend ge­weld, zal er ook gekeken moeten worden naar de mogelijke psychische gevolgen voor het slachtoffer en de kinderen. Is er sprake van psychische klachten, zoals PTSS of depressie, maar ook ex­ternaliserend probleemgedrag bij kinderen, die een gevolg kunnen zijn van langdurig slachtofferschap in de relationele sfeer (Bubriski-McKenzie & Jasinski, 2013; Coker et al., 2002). Slachtoffers van dwingende con­trole hebben een verhoogd risico op psychische klachten, vooral bij vrouwen (Hayes & Kopp, 2019).

Vooral indien er sprake is van eenzijdig dwingend controlerend geweld, is verder onderzoek noodzakelijk, met name naar de kwaliteit van de ouder-kind relatie tussen de dwingend-controlerende pleger en het kind.

In situaties van duidelijke onveiligheid of wanneer er eerst nader on­derzoek gedaan dient te worden naar de opvoedingsvaardigheden van de ouder die primaire dader van partnergeweld is, alvorens de veiligheid ge­taxeerd kan worden, kan omgang onder toezicht van een medewerker van jeugdzorg plaatsvinden.