info@hgkmportaal.nl
Behalve de dynamiek zijn er andere problemen die van invloed zijn op HG/KM en de manier waarop je het in een zaak aanpakt. LVB, verslavingen en psychiatrie vragen om specifieke kennis en/of aanpak. In dit handboek is het uitgangspunt HG/KM, dat is dan ook het uitgangspunt van waaruit gekeken wordt naar onderstaande problematieken.
Wat is het
LVB
Er zijn gezinnen waar huiselijk geweld en kindermishandeling speelt omdat ouders een verstandelijke beperking hebben, of een laag IQ hebben.
Jeugdigen met een LVB lopen een hoger risico op het ervaren én het plegen van met name seksueel geweld. Jongeren met een mildere vorm van LVB, lopen een nog groter risico. Jeugdigen met een LVB zijn minder weerbaar, minder assertief en hebben een minder goed beoordelingsvermogen. Kinderen en jongeren met een LVB zijn door hun beperking een extra kwetsbare groep voor seksueel misbruik. De redenen voor deze vergrote kwetsbaarheid worden beschreven in de literatuur en kunnen als volgt worden opgesomd: een diepgeworteld vertrouwen in- en een afhankelijke positie ten aanzien van autoriteitsfiguren en gewenning aan en nadruk op fysiek contact (onder andere door verzorgend personeel), een machteloze maatschappelijke positie, naïviteit, acceptatiebehoefte, neiging tot instemming, en een gebrek aan weerbaarheid, beoordelingsvermogen en assertiviteit. De groep kinderen en jongeren met een (L)VB vertoont tevens vaak achterstanden in de ontwikkeling van de emotionele en sociale vaardigheden die van belang zijn voor een adequate weerbaarheid (zie Janssens e.a., 2010). Ook loopt de ontwikkeling van adequaat seksueel gedrag bij kinderen en jongeren met een (L)VB vaak niet gelijk op met de ontwikkeling van hun kennis op dit gebied en hun begeleiding door ouders en verzorgers op het gebied van seksualiteit is vaak niet voldoende.
Verslaving
Er zijn verschillende vormen van verslaving zoals middelenverslaving, gokken, seksverslaving en gameverslaving. Een verslaving neemt tijd, denken en emotionele ontwikkeling in beslag. De verslaving is voortdurend de eerste focus want er moet ‘een fiks’ komen. Of dat nou een glas alcohol, een potje op de gokkast, masturberen of een snuifje coke is, het dringende gevoel van behoefte is vergelijkbaar. Wanneer een ouder verslaafd is, zal hij of zij de focus in de eerste plaats op de verslaving hebben en niet op de kinderen. Daardoor is er groot risico op (affectieve) verwaarlozing van de kinderen. Maar ook de randverschijnselen van een verslaving hebben grote impact op een gezin. Geld te kort, schulden, onderhevig zijn aan emotionele buien en fysieke problemen zijn daar voorbeelden van.
Bij mensen waarbij een verslaving al op jonge leeftijd de boventoon voerde zie je een achterblijven van de emotionele ontwikkeling. Het wordt lastig om de rol van een ouder in te nemen, wanneer je emotionele ontwikkeling op het niveau van een 16-jarige is.
Psychiatrie
Een psychische aandoening (ook wel geestesziekte of psychiatrische stoornis) is een aandoening die wordt gekenmerkt door afwijkende ervaringen en gedrag. Psychische aandoeningen worden onder andere vastgesteld aan de hand van gedragsobservaties. Psychiatrie beslaat een breed spectrum. Om te analyseren, of beter gezegd te classificeren welk psychiatrisch beeld iemand laat zien, wordt binnen de psychiatrie vooral het ‘Handboek voor de classificatie van psychische stoornissen, de DSM’ gebruikt. Dit boek biedt een systematische onderverdeling, van de meest voorkomende tot de zeldzaamste stoornissen, met alle bijbehorende criteria. Eens in de zoveel tijd wordt er een update van het boek gemaakt. Momenteel wordt de DSM-5 gebruikt.
De impact op een gezin is vooral afhankelijk van de (ernst van de) aandoening, waarbij gedacht kan worden aan zowel persoonlijkheidsproblematiek zoals borderline, narcisme en psychopathie, als aan klinische stoornissen zoals PTSS, angststoornis, depressie of stemmingsstoornis.
Wat doe je altijd
· Je pleegt overleg met de deskundige in je wijkteam die gespecialiseerd is in de problematiek waar je mee te maken krijgt.
· Je zoekt uit of er al hulpverlening aanwezig is. In geval van kindermishandeling zoek je uit of er meldingen zijn gedaan bij VTRR in verband met de kindcheck.
· Je zoekt uit of er sprake is van inzicht omtrent de invloed van de problematiek op geweld en agressief gedrag.
· Je zoekt uit of er daadwerkelijke bereidheid is om de kinderen in een gezin voorop te stellen en daarom dus hulp te aanvaarden. Soms is het nodig dat er (tijdelijk) op een andere verblijfplaats wordt verbleven zolang het probleem speelt.
LBV
· Je zoekt uit welke hulp er in het gezin is en van wie.
· Je zoekt uit of er hulpverlening betrokken is.
· Je vraagt om toestemming om contact op te nemen met eventuele hulpverlener(s).
Verslaving
· Je vraagt heel concreet uit over welk type verslaving het gaat. Welke middelen worden er gebruikt, hoeveel en hoe vaak wordt er gebruikt en hoe lang speelt dat al?
· Je zoekt uit of er medicatie en/of hulpverlening betrokken is.
· Je vraagt om toestemming om contact op te nemen met eventuele hulpverlener(s).
Psychiatrie
· Je zoekt uit om welk ziektebeeld het gaat en wat de gevolgen van dat beeld zijn.
· Je zoekt uit of er medicatie en/of hulpverlening betrokken is.
· Je vraagt om toestemming om contact op te nemen met eventuele hulpverlener(s).
Mogelijk vervolg
LVB
Afhankelijk van de situatie kan al dan niet intensievere begeleiding worden ingezet. Indien nodig verderstrekkende maatregelen. De ervaring leert dat alleen opvoedondersteuning bijna nooit afdoende is. Het lijkt soms dan even goed te gaan. Vaak komt een cliënt echter weer terug bij het wijkteam en blijkt dat de opvoedondersteuning niet beklijfd is. Er is bij negen van de tien zaken langere en intensievere hulp nodig. Dat vraagt meestal om gespecialiseerde zorg.
Verslaving
Wanneer duidelijk is om welke verslaving het hier gaat en hoe deze van invloed is, maak je afspraken volgens Signs of Safety.
Psychiatrie
Bespreek met een deskundige zoals de GGZ-deskundige in het wijkteam of de psychologen van het ET, wat het effect is van dit specifieke psychiatrische beeld op HG/KM. Afhankelijk van de risico’s maak je afspraken en zet je de volgende stappen.
Wat moet je in ieder geval weten, waar moet je op letten
· Verslavingen, alcoholgebruik en psychiatrie behoren tot de groep van voornaamste aanleidingen voor HG/KM.
· Hulpverlening inzetten voor verslavings- en/of psychiatrische problematiek zorgt er niet automatisch voor dat het HG/KM ook stopt. Hoewel het geweld getriggerd kan zijn door verslaving of psychiatrie, is er daarmee ook een dynamiek gestart. Mensen hebben verschillende rollen in die dynamiek. Naast dat het loskomen van een verslaving, of een balans zoeken met medicatie of behandeling voor een psychiatrisch probleem, een proces is dat tijd kost, zo is het loskomen van een rol of positie binnen een dynamiek ook een proces. Het is in dit geval niet het een of het ander. Over het algemeen zijn alle processen nodig om zaken fundamenteel genoeg te veranderen zodat er veiligheid ontstaat en ook de risico’s op lange termijn verdwenen zijn.
· Kinderen die opgroeien in een gezin met psychische en/of verslavingsproblemen en/of LVB bij (één van) de ouders kunnen bijvoorbeeld de volgende gedragingen en gevoelens laten zien: Parentificatie, geen vriendjes mee naar huis willen nemen, schaamte- en schuldgevoelens, zichzelf wegcijferen, geringe coping vaardigheden, schoolverzuim en separatieangst.
LVB
· Denk bij je communicatie eraan dat je gebruik maakt van Jip en Janneke taal, stem af op het niveau en herhaal dingen.
· Maak gebruik van visuele middelen, dus maak gebruik van plaatjes en tekenen.
· Zorg dat je de tijd neemt. Het verwerkingstempo bij LVB is laag. Neem de tijd!
· Oorzaken van problemen leggen zij vaak buiten zichzelf. Door hun cognitieve beperkingen en sociaal-emotionele problemen kunnen ouders met een LVB zich moeilijker inleven in anderen, inclusief hun kind. Daardoor schiet hun sensitiviteit en responsiviteit soms tekort. Als kinderen ouder worden, veranderen hun behoeften.
· Waak voor het ‘verbale masker’. Mensen met een LVB hebben in de loop van hun leven geleerd om te laten lijken dat ze dingen snappen, terwijl dat dan niet zo is. Een hulpverlener kan bijvoorbeeld zeggen: ”Ik denk dat het goed is dat je begeleid gaat wonen omdat je dan altijd hulp dichtbij hebt.” De cliënt zegt dan: “Ja hulp dichtbij is fijn.” Als hulpverlener kan je dan denken dat de cliënt instemt met begeleid wonen terwijl deze geen idee heeft wat begeleid wonen inhoudt en voor hem of haar betekent. De cliënt vindt hulp dichtbij prettig, verder niks.
· Vraag de cliënt daarom, om dingen terug te vertellen aan jou zodat je kan checken of alles begrepen is.
· Het verwerkingstempo is bij LVB laag. Een manier om daar rekening mee te houden is om eerst tot 10 te tellen nadat je een vraag hebt gesteld voordat je verduidelijkende vragen of deelvragen gaat stellen wanneer de cliënt nog stil is. De cliënt is je eerste vraag nog aan het verwerken en een antwoord aan het zoeken. Een verduidelijkende vraag, helpt dan niet, maar komt er juist alleen maar bovenop als extra vraag.
Verslaving
· De invloed van verslavingen op HG/KM worden vaak onderschat.
·
Verslaafden onderschatten en bagatelliseren zelf de mate van afhankelijkheid van een middel vaak. Ze ontkennen hun eigen problematiek omdat ze daar zelf in geloven of liegen bewust over de afhankelijkheid die zij hebben van een middel of gokken, seks, gamen etc..
· Wanneer je meer dan twee glazen alcohol per keer op meer dan vier dagen per week drinkt, dan ben je al een overmatige drinker en dus geen recreatieve drinker meer.
· Een verslaving is een zichzelf in standhoudend proces waar moeilijk uit te komen is. Ook al hebben mensen met een middelenafhankelijkheid oprechte intentie om te stoppen met gebruik, van een verslaving afkomen is over het algemeen een langer durend moeizaam proces met groot risico op terugval. Hetzelfde geldt ook voor gokken of andere verslavingen.
· Verslaafde ouders worden in hun opvoederschap, behalve door de verdovende of opwekkende middelen die ze gebruiken, ook beïnvloed door wat ze doen en laten om hun verslaving in stand te houden.
· Verslaafde ouders zijn vaak onvoorspelbaar in de manier waarop ze opvoeden. Ze vinden het vaak moeilijk het huishouden te regelen en hun opvoedkennis en -vaardigheden schieten vaak tekort.
Psychiatrie
Depressie, bipolaire stoornis, schizofrenie, posttraumatische stressstoornis en antisociale persoonlijkheidsstoornis zijn de meest voorkomende psychische
· problemen die het gedrag van ouders kunnen beïnvloeden. De kenmerken van deze problemen, zoals neerslachtigheid en een gebrek aan belangstelling bij een depressie, kunnen ook het opvoederschap beïnvloeden.
· De meest voorkomende opvoedproblemen bij ouders met psychische problemen zijn: emotioneel niet beschikbaar zijn voor het kind, niet of juist gespannen reageren, extreem kritisch of vijandig zijn en het hebben van een chaotische, onvoorspelbare opvoedstijl.
· Het opgroeien in een gezin waar psychische of psychiatrische problemen zijn, kan voor kinderen gevolgen hebben. Niet alleen lopen deze kinderen meer risico op verwaarlozing en mishandeling. Ook lopen zij in vergelijking met kinderen die opgroeien bij psychisch gezonde ouders een 3 tot 13 keer zo groot risico om zelf psychische problemen of verslavingsproblematiek te ontwikkelen.
Hoe pak je het aan
Wanneer kinderen deel uitmaken van het gezin is het zaak om de veiligheid van deze kinderen centraal te zetten en in het oog te houden. De neiging is om de focus te verleggen naar de verslavingsproblematiek, LVB en/of de psychiatrische problematiek. Oplossingen daarvoor of leefbare vormen daarin vinden zijn allemaal resultaten die pas op langere termijn te merken zullen zijn. Er is bijna nooit een ‘quick fiks’ voor een verslaving, een psychiatrisch probleem of problemen die voortkomen uit LVB.
Bij HG/KM is er echter directe veiligheid nodig. Zorg daarom dat je er alert op blijft dat veiligheid je eerste focus is.
Naast de focus op veiligheid moet er aandacht zijn voor de gevolgen die kinderen en jongeren hebben van het opgroeien in een gezin waar psychiatrie, LBV en/of verslaving een grote rol speelt. Zij moeten ruimte hebben om hierover te praten en de juiste hulp krijgen. Denk daarbij ook aan traumaherstel. Daarnaast moet er aandacht zijn voor de zaken waar kinderen energie van krijgen zoals het ondernemen van leuke dingen, ruimte om met vrienden te spelen en ontslagen worden van hun ‘volwassen’ positie binnen het gezin.
LVB
Mensen met een LVB vallen over het algemeen heel vaak buiten de boot in de maatschappij. Op school gaat het fout, kunnen ze niet meekomen en worden ze als ‘raar’ gezien door klasgenoten, op het werk kunnen ze niet meekomen en krijgen ze snel ruzie omdat ze onbegrepen worden, hetzelfde geldt soms in contact met buren, bij de hulpverlening worden ze vaak overvraagd en niet begrepen en sociale contacten zijn vaak zeer beperkt. Dus wanneer iemand wel lief doet en aangeeft dat je dingen goed doet of dat je leuk bent, is het logisch dat iemand met een LVB zich
onmiddellijk loyaal voelt aan zo’n persoon. Ineens krijgt hij een compliment, kan hij zichzelf zijn zonder het gevoel te hebben nooit te kunnen voldoen. Dit maakt dat mensen met een LVB heel manipuleerbaar zijn door plegers waarvan zij complimenten krijgen. Dit is vaak de basis onder HG/KM die kan plaatsvinden. Maar ook crimineel gedrag en financiële uitbuiting gebeurt op deze manier.
De belofte van vriendschap is vaak genoeg om iemand met een LVB, dingen wel of niet te laten doen. Wanneer gedacht wordt dat iemand een beste vriend is, kan iemand met een LVB seksuele handelingen verrichten zonder in de gaten te hebben waar de grenzen hierin liggen. “Als jij me pijpt, ben je mijn beste vriend.” Of: “Geef even je pinpas, want we zijn toch vrienden.” En dan de rekening plunderen. Of iemand onder het mom van bewijzen van de vriendschap en erbij horen, criminele feiten laten plegen.
Bij de eerste contacten is het dan ook van belang dat je ervoor zorgt dat de cliënt zich veilig genoeg voelt. Dat kan betekenen dat je er iemand bij moet halen waarbij een cliënt zich veilig genoeg voelt. De loyaliteit van een cliënt naar een dader zal anders veel zwaarder wegen dan de eigen veiligheid bekeken vanuit een hulpverlener. Een cliënt heeft namelijk in haar hoofd dat de pleger de enige is die van haar houdt. Of dat iemand de enige is die begrip heeft, aardig is of vrienden wil zijn. Zo iemand ga je niet verraden. Vaak heeft een pleger ook daar al op ingespeeld door het belang van geheimhouding in relatie tot de vriendschap te benadrukken. Het verschil tussen vriendschap, liefde en lust en waar de grenzen hierbij liggen, zijn belangrijke onderwerpen om te bespreken.
Wees er alert op dat je een goede en nauwkeurige inschatting maakt van de vermogens van iemand. Zoals gezegd zijn veel mensen met een LVB er erg goed in om je te laten denken dat ze zaken begrijpen en dat dingen goed gaan.
Daarbij zijn ze vaak heel goed in het ontwijken van duidelijke antwoorden geven zodat het moeilijk is om goed inzicht te geven in wat er nu echt aan de hand is. Een verkeerde conclusie is in geval van LVB heel snel getrokken. Dat komt omdat er een discrepantie kan zitten tussen wat iemand bereikt en zijn eigenlijke vermogens. Vaak krijgen mensen met een LVB van alles voor elkaar, bijvoorbeeld omdat ze geholpen worden door derden, waardoor je als hulpverlener denkt dat iemand meer kan dan dat iemand daadwerkelijk kan.
Een voorbeeld hiervan is van iemand met een LVB die een baan heeft waarmee hij een salaris verdient dat genoeg is om zichzelf te onderhouden. Dat komt omdat zijn baas rekening houdt met zijn beperking en hem gepaste klussen laat doen. Al zijn rekeningen worden automatisch betaald. Als hulpverlener kan je dan inschatten dat iemand voor zichzelf kan zorgen. Dezelfde man wordt echter dagelijks opgehaald door een busje van de zaak. In het openbaar vervoer kan hij zich niet redden en post van de Gemeente of bedrijven begrijpt hij niet.
Zorg er bij je hulpverleningsplan voor dat je voldoende ondersteuning inzet, eerder iets meer dan te weinig. Bedenk dat mensen met een LVB veel meer tijd nodig hebben om zaken te verwerken en aan te leren. Bedenk ook dat sommige dingen gewoon te hoog gegrepen zijn en dat er dus alternatieven gezocht moeten worden. Een vrouw die mishandeld wordt door ‘haar vriend’ (die geen beperking heeft en alleen langskomt om seks met haar te hebben), zal deze man vermoedelijk niet zelf kunnen begrenzen. In gesprekken met haar laat ze zien dat ze weet wat ze tegen hem moet zeggen. Wanneer hij aan de deur staat laat ze hem echter gewoon binnen. Zij gaat dit hoogstwaarschijnlijk niet alleen kunnen. In zo’n geval is het niet reëel om te blijven sturen op zelfredzaamheid. Anderen moeten dingen voor haar gaan doen. Iemand anders moet het gesprek met de pleger aangaan, al dan niet met behulp van de wijkagent.
Er zou een afspraak gemaakt kunnen worden dat mevrouw bijvoorbeeld via een veiligheidsknop, iemand uit haar familie of sociaal netwerk waarschuwt wanneer de man langskomt, zodat diegene even langs kan gaan om thee te drinken etc. Het kan ook zijn dat dat niet genoeg is en dat er gespecialiseerde begeleiding moet worden ingezet om ervoor te zorgen dat mevrouw veilig is.
Verslaving
Om een goede inschatting te kunnen maken van de verslaving en de invloed die de verslaving heeft op HG/KM, is het nodig om af te spreken dat het onderwerp open wordt besproken. Je kunt geen veiligheid garanderen zolang de pleger verslaafd is, in de woning blijft en niet open is over zijn of haar gebruik. Om openheid mogelijk te maken is het van belang dat er geen oordeel zit op de verslaving of het gebruik. Ga uit van het principe dat een verslaving een ziekte is en dat iemand met die ziekte alle hulp kan gebruiken om er op een zo gezond mogelijke manier mee om te gaan. Terugval is geen falen, het is een fase in een afkickproces.
Omdat er bijna nooit een quick-fiks is bij een verslaving, is hulpverlening bij het afkicken geïndiceerd. Een verslaving heeft vaak invloed op veel aspecten van iemands leven. Bij het loskomen van die verslaving zal met al die aspecten rekening gehouden moeten worden. De verslaving is namelijk niet alleen fysiek, maar ook emotioneel en psychisch. Bovendien speelt het vaak een rol in het sociale leven zoals vrienden die ook gebruiken, of omdat je denkt dat je het nodig hebt om sociaal te kunnen zijn.
Wanneer iemand niet open is of wil zijn over zijn of haar verslaving en/of geen hulpverlening accepteert, maar wel inwonend deel wil blijven uitmaken van het gezin, moet je er als hulpverlener vanuit gaan dat het risico op geweld blijft bestaan.
Psycho-educatie kan helpen om de gebruiker zelf, maar ook om de andere gezinsleden bewust te maken van de gevolgen die middelengebruik kunnen hebben op de sfeer in huis en het gedrag van een persoon. Kennis over het middel zelf, maar ook over de effecten van een verslaving op zich, kunnen verklarend zijn voor agressief gedrag.
Een verslaving of afhankelijkheid is op een bepaalde manier grensoverschrijdend. Je hebt het gebruik niet meer zelf in de hand en gaat daarmee eigenlijk over je eigen grens heen. Deze afhankelijkheid en grensoverschrijding heeft een negatief effect op je zelfvertrouwen en je zelfbeeld. Dat heeft weer negatieve gevolgen voor de relaties die je hebt. Bovendien is het effect van veel middelen zoals alcohol en cocaïne op zichzelf ontremmend. Waar je normaliter een grens zou hebben is het risico, dat je onder invloed van middelen, makkelijker geweld gaat gebruiken.
Ook bij een netwerkberaad is het van belang dat er openheid van zaken is over de verslaving. Op die manier kunnen er duidelijke afspraken gemaakt worden over welke stappen er genomen worden wanneer er weer sprake is van middelengebruik.
Wanneer er sprake van is dat iemand zich laat mishandelen of seksueel misbruiken om middelen of geld voor middelen te krijgen is het zaak om samen te gaan werken met de verslavingszorg. De afhankelijk van middelen is waarschijnlijk erg groot en moet geadresseerd worden. Maar ook onderliggende problematiek zoals trauma en mogelijke psychiatrie kunnen een rol spelen in deze situaties. Er zal dan een gezamenlijk plan moeten worden opgesteld met verslavingszorg en bijvoorbeeld de wijkpolitie.
Psychiatrie
Ook bij psychiatrie geldt dat het probleem en de mogelijke gevolgen bespreekbaar moeten zijn, wanneer ze van invloed zijn op het geweld. Behandeling is geïndiceerd.
Maar ook het betrekken van een GGZ-deskundige bij je plannen is vaak noodzakelijk, zeker wanneer je zelf niet veel afweet van de verschillende ziektebeelden. Samen optrekken met gespecialiseerde zorg is vaak geïndiceerd.
Voor psychiatrie geldt hetzelfde als bij verslaving als het gaat om psycho-educatie. Begrip over het ziektebeeld en de gevolgen ervan, kunnen helpend zijn. Soms kan het andere gezinsleden ontlasten van mogelijke verantwoordelijkheidsgevoelens wanneer duidelijk is dat iets veroorzaakt wordt door een ziekte.
Bij psychiatrie komt het nogal eens voor dat de focus geheel komt te liggen op de psychiatrische patiënt. Waarom diegene doet wat hij of zij doet en welke behandeling nodig is en mogelijk is. Hulpverleners wringen zich dan in allerlei bochten om de psychiatrische patiënt in de juiste behandeling te krijgen. Als de veiligheid pas gewaarborgd kan worden wanneer de patiënt niet meer in het huis woont, gaat er vaak veel energie zitten in het bewerkstelligen van opnames etc. Vanuit psychiatrie wordt scherp gekeken naar toerekeningsvatbaarheid. Wanneer iemand laat zien dat te zijn, is er geen wetmatige mogelijkheid om deze patiënt vast te houden ook al betekent dit een onveilige situatie voor het thuisfront. Wanneer kinderen deel uitmaken van het gezin zal je deze centraal moeten stellen. Het uitgangspunt is dan niet meer of de patiënt wordt opgenomen of niet, maar wat er moet gebeuren om de onmiddellijke veiligheid van de kinderen te kunnen waarborgen. In plaats van je te focussen op psychiatrische interventies, kan er beter gekeken worden naar veiligheidsinterventies zoals bijvoorbeeld een huisverbod.
Instrumenten
· De Kindcheck
· Traumaherstel, traumascorelijst afgestemd op LVB
· LVB kenniscentrum
· Hulpverlening aan kinderen van verslaafde ouders
· Hulpverlening aan koppkinderen
· Via kopstoring.nl (16-25 jaar) kun je online een groepscursus volgen of gebruik maken van contact via email.
· Jim project
