Wat is het

Waar het in de dynamiek bij de meeste vormen van huiselijk geweld vaak gaat over ongelijkheid tussen de machtsverhouding van pleger en slachtoffer, daar gaat het bij een conflictueuze scheiding vaak over twee mensen die beiden even machtig of machteloos zijn.

De meeste scheidingen gaan gepaard met een periode van strijd, conflict, boosheid. Dat is psychologisch gezien bijna onvermijdelijk en wordt als normaal en heilzaam gezien. Het helpt de ex-partners om van elkaar los te komen en een eigen leven te beginnen. 'Vechten' en 'de ander de schuld geven' zijn aanvankelijk nuttig om het gevoel van eigen falen en verdriet nog even weg te houden. We spreken pas van hoog-conflictueuze (of vecht-) scheidingen als er sprake is van veelvuldige, grote en lang aanslepende conflicten en onderling wantrouwen. De ex-partners zijn niet meer in staat om tot goede oplossingen te komen. Er is sprake van zeer negatieve gevoelens ten opzichte van elkaar en soms acties om de ander schade toe te brengen. Men is gevangen geraakt in strijdspiralen en ziet dat soms niet meer. (Expoo: https://www.expoo.be/scheiding-en-langdurige-conflicten.)

Gezin met kinderen

Wanneer de scheiding zo conflictueus verloopt dat de ouders het belang van de andere ouder en/of de kinderen uit het oog verliezen, dan spreekt men van een conflictueuze echtscheiding. Een belangrijk kenmerk van een conflictueuze echtscheiding is dat ouders elkaar demoniseren, d.w.z. het doelbewust negatief afbeelden van de andere ouder, met als doel de mening van anderen, voornamelijk de kinderen, over de ander te beïnvloeden. Zij verliezen daarbij het belang van de ander en van de kinderen uit het oog en staan continu in de vechtstand. (Rapport Vechtende ouders, het kind in de knel, Kinderombudsman, maart 2014)

Wat moet je in ieder geval weten, waar moet je op letten

·     De belangrijkste redenen voor de scheiding zijn een slechte communicatie, conflicten en nieuwe relaties.

·     Conflictueuze scheidingen omvatten diverse aspecten van emotionele en fysieke kindermishandeling (zoals vernedering, verbaal geweld, intimidatie, sociale isolatie, dreiging, afwijzing), emotionele verwaarlozing (zoals gebrek aan toezicht, falen om het kind te beschermen bij emotionele schade, niet reageren op de behoeftes van het kind) en het getuige zijn van ruzie en geweld tussen ouders (zoals huiselijk geweld). Kinderen kunnen door een scheiding emotioneel verwaarloosd raken en angstig en eenzaam zijn.

·     Vaak is er ook sprake van een loyaliteitsconflict, als ouders elkaar zwartmaken. Onderzoek wijst uit dat kinderen bij een complexe scheiding vaker problemen krijgen op school, meer crimineel gedrag vertonen, emotionele problemen ervaren en, in een latere fase in hun leven, vaker problemen in hun eigen relaties ondervinden.

·     Bij hoog conflictueuze scheidingen is de uitnodiging om partij te kiezen groot en subtiel. Het meest voorkomende parallelle proces is dat de hulpverlener partij kiest voor één van de kampen. Dit kan zo ver gaan dat wijkteams tegenover elkaar komen te staan.

·     Let ook op signalen van ouderverstoting, deze worden vaak over het hoofd gezien door alle partijen.

·     Het kan zijn dat er psychiatrie bij (een van) beiden ten grondslag ligt aan een vechtscheiding. Het kan dan handig zijn om advies te vragen over attitude en aanpak, aan de GGZ-deskundige.

Ouderschap

Het risico om zonder dat je er erg in hebt, in het gevecht betrokken te raken is echt heel groot. Zorg ervoor dat je neutraal blijft en stem regelmatig even af met collega’s om te checken dat je nog steeds vanuit een neutrale positie handelt.

Hoewel je neutraal bent, kan je wel de problemen erkennen. Erkenning, bijvoorbeeld voor de moeilijke tijd die een scheiding met zich meebrengt, is de opening naar verandering en daarom belangrijk. Maak duidelijk dat jij geen partij kiest, maar er vooral bent voor het kind of de kinderen. Je spreekt ex-partners dan ook niet aan op hun persoonlijke problemen, maar op hun ouderschap. Hun emotionele problemen, rouwverwerking maar ook eventuele aangeraakte oude trauma’s, kunnen zij beter apart met een eigen hulpverlener aanpakken. Ondersteun hen bij de toeleiding naar passende hulp. Ouders moeten zich bewust worden van het feit dat hun gevecht schadelijk is voor hun kinderen. Dit zou een motivatie moeten zijn om te stoppen met het gevecht.

Het is van belang dat het gevecht stopt voordat vervolgstappen kunnen worden gezet. Niet alleen ouders, maar ook de rest van het systeem moet stoppen met vechten, anders is er het risico dat een grootouder of broer of zus het gevecht weer aan kan wakkeren.

Wanneer het mogelijk is om beide ouders tegelijkertijd te spreken zonder dat het uit de hand loopt, is het van belang om tijdens het gesprek de kinderen centraal te blijven zetten. Spreek ouders aan op hun ouderschap en maak ze verantwoordelijk voor het gevecht. Maak ouders ervan bewust waarom het voor hun kind belangrijk is dat zij hun conflicten beheersen. Veel en duidelijke uitleg is hierbij van belang, zodat dit ook beklijft. Leer hen dus geen ruzie te maken in het bijzijn van hun kind, en wijs hen erop dat zij er goed aan doen gezamenlijke afspraken over hun kind te maken.

Steeds terugkomen op de schade die de kinderen ondervinden van het gevecht, of een foto van de kinderen op tafel zetten tijdens het gesprek kunnen hierbij helpen. De brief van Stichting Villa Pinedo, van kinderen aan ouders, maakt ook vaak indruk en kan daarom helpend zijn.

Wanneer het lukt om voorbij het vechten te komen kunnen vervolgstappen worden gezet. Je gaat dan gezamenlijk bouwen aan een nieuwe omgang met elkaar. Met als doel een veilige en voor de kinderen acceptabele nieuwe omgang met elkaar. Wanneer ouders weer op constructieve manier met elkaar kunnen praten over de opvoeding, helpt dat enorm voor de kinderen.



Als het ouders niet lukt om dit gezamenlijk te doen, stimuleer hen dan om deel te nemen aan programma’s die gericht zijn op het leren beheersen van ruzies, op familie-mediation en/of op het versterken van hun (ouder)relatie.

Als na verschillende interventies blijkt dat ouders niet meer kunnen samenwerken, overweeg dan een tijdelijke pauze in de ouderlijke communicatie d.m.v. parallel ouderschap of ‘schottenaanpak’, al zijn die nog niet voldoende onderzocht. Zorg in deze gevallen wel dat er voor de jeugdige een onafhankelijke plek of een onafhankelijk persoon is die zich buiten de invloedssfeer van de ouders bevindt (bijvoorbeeld een steunfiguur).

De kinderen

Vergeet niet om te bekijken wat de kinderen zelf nodig hebben. Welke schade hebben zij mogelijk opgelopen en wat hebben zij nodig om daarvan te herstellen.

Specifieke ernstige gevolgen voor jeugdigen na een ouderlijke scheiding kunnen zijn: stress, loyaliteitsconflicten, parentificatie, psychotrauma, hechtingsproblematiek, en jeugdigen die een van beide ouders niet meer (willen) zien.

Weet dat ook baby’s en heel jonge kinderen ernstige gevolgen van een ouderlijke scheiding kunnen ondervinden. Het meest concrete voorbeeld hiervan zijn hechtingsproblemen en angstproblemen (separatieangst, scheidingsangst). Ook problemen tussen de ouders rond de erkenning van hun kind, gezamenlijk gezag en (hiermee gepaard) de zorg- en omgangsregeling kunnen negatieve effecten hebben.

Regelmatig contact met beide ouders is voor jeugdigen na een scheiding over het algemeen positief voor de kwaliteit van de relatie met beide ouders en voor het welbevinden van jeugdigen op korte en langere termijn.

Psycho-educatie

Geef ouders altijd de volgende adviezen:

·     Houd je kind altijd buiten je ruzie met de andere ouder; maak geen ruzie in het bijzijn van je kind (let op verbale en non-verbale communicatie).

·     Vertel je kind dat het geen schuld heeft aan de scheiding (scheidingsmelding).

·     Geef je kind de ruimte om ook van de andere ouder te houden en probeer dit zowel verbaal als non-verbaal uit te dragen.

·     Spreek niet negatief over de andere ouder/familie in het bijzijn van je kind.

·

     Maak wel duidelijk dat de scheiding definitief is.

·     Wees alert op parentificatie en loyaliteitsproblemen.

·     Stimuleer contact van je kind met andere kinderen die een scheiding hebben doorgemaakt (professionals kunnen eventueel verwijzen naar een van de beschikbare interventies) en/of met een vertrouwenspersoon.

·     Zoek een geschikte vorm om informatie over je kind met de andere ouder uit te wisselen (professionals kunnen hierbij helpen door het Algemeen Maatschappelijk Werk (AMW) of een mediator in te schakelen).

·     Bied je kind voldoende gelegenheid om zijn mening te geven over de scheiding.

·     Probeer tot gezamenlijke afspraken te komen.

Stiefouders

Nieuwe partners van ouders nemen het over het algemeen op voor de eigen partner. Zij kunnen daardoor meevechten met hun partner waardoor het gevecht weer aanwakkert. Het is dan ook zaak om nieuwe partners mee te nemen in de de-escalatie.

Het is belangrijk dat de rol van de nieuwe partners duidelijk is. Beide ouders zijn degene die de regels bepalen. Afhankelijk van de leeftijd van de kinderen neemt een nieuwe partner in meer of mindere mate een ouderrol op zich. Het moet voor de kinderen goed duidelijk zijn dat het niet gaat om een nieuwe vader of moeder, want zij hebben al een eigen vader en een eigen moeder. Het is goed wanneer beide ouders dit tegen de kinderen vertellen zodat duidelijk is dat iedereen het hierover eens is.

Onderzoek laat zien dat hoe beter de relatie tussen jeugdigen en stiefouders is, hoe groter het welbevinden van de jeugdigen is en hoe minder psychologische, sociale en gedragsproblemen zij vertonen.