info@hgkmportaal.nl
Ouderenmishandeling
Wat is het
Ouderenmishandeling is al het handelen of het nalaten van handelen van al degenen die in een terugkerende persoonlijke of professionele relatie met de oudere (iemand van 65 jaar of ouder) staan, waardoor de oudere persoon lichamelijke en/of psychische en/of materiële schade lijdt, en waarbij van de kant van de oudere sprake is van een vorm van gedeeltelijke of volledige afhankelijkheid.
Risicofactoren van ouderenmishandeling kunnen zijn de toenemende afhankelijkheid van zorg, een familiegeschiedenis waarin geweld gebruikelijk was, ingrijpende voorvallen waardoor stress ontstaat door een verhuizing, de dood van een geliefd persoon, verlies van een baan of scheiding van een huisgenoot. Er kan sprake zijn van financiële nood. En isolement.
Er zijn verschillende vormen van ouderenmishandeling, waarvoor verschillende aanpakken en instrumenten zijn.
· Lichamelijke mishandeling
Fysieke mishandeling of te veel/weinig medicijnen geven, ontspoorde mantelzorg, vastbinden
· Psychische mishandeling
Pesterijen, intimidatie, negeren van behoefte aan aandacht en liefde
· Seksueel misbruik
Verkrachting of aanranding
· Verwaarlozing
Te weinig eten en drinken, te weinig gewassen, doorliggen
· Financieel misbruik
Pinnen, testamenten gewijzigd, spullen gestolen
· Schending van rechten
Vrijheid ingeperkt, privacy ingeperkt, zelfbeschikking ingeperkt en ontspoorde mantelzorg, opsluiten
Wat doe je altijd
· Maak een overzicht van wie er over de vloer komen en wie er een sleutel hebben.
· Vraag toestemming om met de huisarts te overleggen.
· Maak contact met de ouderenwerken in het wijkteam
Mogelijk vervolg
· Zorg dat je duidelijk krijgt wie wat hier in huis doet. Wie doet de boodschappen, wie maakt schoon etc.
· Maak veiligheidsafspraken.
· Maak een beschermingsplan, waarin je beschrijft op welke manier hulpverleners het slachtoffer gaan beschermen. Het plan vermeldt heel duidelijk de doelen, wie de hulpverleners zijn en wie coördineert. De rol en taak van iedere hulpverlener wordt duidelijk beschreven, evenals afspraken over gebruik van speciale observatiemiddelen, zoals lichaamskaarten. Mishandeling gaat gepaard met trauma’s voor alle partijen, dus het is goed om ook afspraken te maken over psychische begeleiding.
· Bij financiële uitbuiting kun je een financiële check doen en eventueel denken aan beschermende maatregelen kijken zoals bewind voering.
Wat moet je in ieder geval weten, waar moet je op letten
· Veel ouderen ervaren angst en melden daardoor niet. Zij vrezen niet geloofd te worden. Of zijn bang dat ze geen adequate hulp meer ontvangen van de dader die meestal ook een behulpzame mantelzorger is. Daarnaast spelen gevoelens van schaamte en loyaliteit naar de dader mee en is er argwaan tegenover hulpverleners. Bijna alle meldingen over ouderenmishandeling komen bij Veilig Thuis binnen via derden zoals de politie of de huisarts.
· Ouderen zitten in een andere levensfase. Een andere levensfase vraagt een andere inleving van de hulpverlener. De oudere leeftijd geeft vaak meer beperkingen, het moeten accepteren van hulp, het inleveren van vrijheid en autonomie daardoor. Dat kan frustratie en angst teweegbrengen. Vaak willen of durven mensen geen grote stappen meer te nemen, of zien ze daar te veel tegen op.
· Rollen en patronen hebben veel langer de tijd gehad om in te slijten en veel ouderen zijn dan ook compleet geïdentificeerd met hun coping mechanismes. Het is iets anders wanneer er drie jaar sprake is van huiselijk geweld, of dat het al 55 jaar speelt in een 60-jarig huwelijk. Dus hoewel iemand in een andere levensfase zit, zijn de patronen nog hetzelfde, alleen steviger verankerd in de persoon.
·
De leeftijd maakt bovendien vaak dat mensen niet meer zo veranderingsgezind zijn. Een andere levensfase maakt ook dat andere zaken belangrijk zijn geworden. Werk en prestaties leveren, zijn vaak niet meer het doel. Relaties met familie, kinderen en kleinkinderen zijn veel belangrijker geworden. Bovendien is het wereldje van sommige ouderen veel kleiner geworden in deze levensfase.
Dat maakt dat sommige ouderen zich emotioneel veel afhankelijker voelen van anderen en daardoor bang zijn iets te doen wat de relatie zou kunnen schaden. Bovendien is de loyaliteit naar kinderen en kleinkinderen groot.
· Eenzaamheid en angst voor eenzaamheid spelen vaak een rol.
Ontspoorde Mantelzorg
Een bekend patroon bij zwaarbelaste mantelzorgers is dat ze er veelal alleen voor staan en afhoudend zijn om de zorg met anderen te delen zoals met familie, vrienden of professionele zorg. Ze gaan eerder nog harder werken en zich vervolgens terugtrekken uit het sociale leven.
Door overbelasting, onwetendheid, onkunde, onmacht en/of compassiemoeheid kan een mantelzorger onbedoeld over grenzen gaan, inadequate zorg leveren, verwaarlozen of op een andere manier onbedoeld schade toebrengen. Goede zorg slaat sluipenderwijs om in verwaarlozing, verkeerde behandeling of zelfs mishandeling. Een kenmerk van ontspoorde mantelzorg is het ontbreken van opzet of moedwil.
Kinderen die misbruik maken van ouders
Een vorm van ouderenmishandeling is dat kinderen misbruik maken van de onvoorwaardelijke liefde van ouders of de loyaliteit van ouders naar hun kinderen. Wat daarbij vaak voorkomt is dat er sprake is van wederzijdse afhankelijkheid. Kinderen die verslavingsproblemen hebben of financiële-, huisvestings- en/of psychische problemen hebben en dan onderdak of geld bij hun oudere moeder komen halen.
Maar het kan er ook langzaam insluipen. Wanneer een kind iedere week de boodschappen voor oudere vader doet bijvoorbeeld. Het begint met een paar boodschappen voor zichzelf op dezelfde bon afrekenen. Wanneer dit een paar keer gedaan is wordt het ‘gewoon’. Het doen van de boodschappen voor vader wordt dan vaak gebruikt als legitimatie. Wanneer het verder niemand opvalt is de verleiding soms te groot om ook een keer 50 euro te pinnen omdat kind die week net iets te kort kwam. Etc.
Omgekeerde rollen
Wat ook wel eens voorkomt is dat de geweldsrollen in een relatie waar al jaren huiselijk geweld speelt, omgedraaid worden. Meneer krijgt beginnende dementie en is slecht ter been, terwijl mevrouw nog alles kan doen. Nadat zij jaren de slachtofferpositie heeft gehad, is zij nu degene die de macht heeft. Het kan dan gebeuren dat zij, voor de buitenwereld bijna niet te signaleren, dingen doet vanuit stille wraak. Zoals het looprek van meneer net buiten zijn bereik zetten, of altijd koken wat hij niet lekker vindt. Maar ook kleineren, negeren of ronduit slecht behandelen wanneer er niemand kijkt.
Hoe pak je het aan
Aansluiten
Sluit aan op de levensfase van de cliënt en voeg in. Dat betekent onder meer dat je je tempo laat afhangen van de client. Vaak betekent het dat je zowel meer tijd moet nemen voor het totale hulpverleningsplan als voor een afzonderlijk huisbezoek.
Als hulpverlener is het belangrijk dat je de doelen niet te hoog stelt. Laat de cliënt leidend zijn. Ga er echter niet vanuit dat een oudere niet meer kan veranderen. Je ziet juist dat ouderen zich voortdurend aanpassen aan veranderingen, die door beperkingen noodzakelijk zijn. Een looprek gaan gebruiken, een ander huis, vrijwilligerswerk in een buurthuis etc. Uit onderzoek blijkt dat lichamelijke veranderingen en beperkingen vrij vroeg in het leven beginnen in te treden. Maar op persoonlijke ontwikkelingen bijvoorbeeld, beginnen veranderings-beperkingen pas een rol te spelen vanaf 80 of 90 jaar. Een voorbeeld hiervan is hoe ouderen tijdens corona toch leren met een laptop of een IPad te werken zodat ze in contact kunnen blijven met hun kleinkinderen, terwijl ze dat voor de pandemie niet konden/deden.
Ouderen hebben veel ervaring met het leven. Dat betekent vaak dat ze zich geen onzin laten aanpraten door hulpverleners. Mensen hebben over het algemeen behoefte aan persoonlijk contact in de hulpverlening en niet in een ‘hulpverleningsprogrammaatje’ waar ze dingen van moeten leren. Betrouwbaar zijn, doen wat je belooft, zonder oordeel met oprechte interesse is heel belangrijk. Luister zorgvuldig naar de beleving en de veranderingswensen van de betrokkenen. Kom niet te snel met eigen ideeën, probeer de betrokkenen de regie te laten en zelf een keuze te laten maken. Dat kan betekenen dat je een lange adem moet hebben en kleine stapjes kan nemen. Wees duidelijk over wie je bent, wat je komt doen en vooral wat je te bieden hebt. Voor het slachtoffer is het van belang dat de afhankelijkheidsrelatie van een dader minder stevig wordt. Om dat voor elkaar te
krijgen is het meestal nodig om alternatieven aan te reiken. Het is nodig om iets in de plaats te bieden en iemand daar naartoe te leiden, zodat het alternatief niet bestaat uit eenzaamheid. Praktische zaken als ondersteunende diensten van thuishulp, praktische hulp of vrijwilligershulp, dag en/of nachtverzorging of tijdelijke opvang zijn soms zeer gewenst. Het kan mantelzorgers ontlasten, maar kan ook betekenen dat er meer mensen een oogje in het zeil kunnen houden.
Zoals bij alle doelgroepen vraagt iedere zaak weer om een andere aanpak. Verschillende vormen van mishandeling vragen om verschillende interventies en behandeling.
Huisbezoek is gewenst omdat het vaak een goede indruk geeft van wat er gaande is. Wanneer de dader een kind is dat aanwezig is, kan hij of zij meteen betrokken worden in de aanpak. Het geeft je de mogelijkheid als hulpverlener de leiding te nemen het probleem op tafel te leggen en bespreekbaar te maken met het kind. Bovendien kan je vaak veel aflezen aan de lichaamstaal en het onderlinge gedrag.
Op sommige zaken zit veel schaamte zoals een oudere homoseksuele man die uitgebuit wordt door een jongere ‘vriend’. Of iemand die psychische ondersteuning nodig heeft en bang is voor ‘gek’ aangezien te worden. Bij schaamte gaat het in de eerste plaats vooral om het winnen van vertrouwen. Je bent als hulpverlener betrouwbaar als je geen oordeel hebt, maar tegelijkertijd wel eerlijk en jezelf bent.
Kinderen die misbruik maken van ouders
In het geval van kinderen die misbruik maken van hun ouders is het van belang om de kinderen, voor zover de veiligheid dat toelaat, meteen te betrekken bij de hulpverlening en ook hulpverlening en ondersteuning voor hen te regelen. Erop aan sturen dat ouderen breken met hun kinderen is een scenario dat bijna nooit lukt.
Wat veel meer kans van slagen heeft is uitzoeken welke interventies je in het systeem kunt maken. De focus zou moeten liggen op veranderingen die ertoe leiden dat de afhankelijkheid vermindert. Dat kan door te kijken of het netwerk vergroot kan worden of dat meer familieleden betrokken worden. Maar de oudere introduceren bij een gezellige dagbesteding waar hij of zij goede en leuke momenten heeft waardoor iemand zich sterker voelt kan ook werken.
Denk in nuances en mogelijkheden. Het netwerk heeft in veel gevallen ook dingen goed gedaan. Iemand is bijvoorbeeld minder eenzaam en de boodschappen worden wel gedaan.
Ontspoorde mantelzorg
Wanneer het mogelijk is, is het goed de pleger te betrekken bij de hulpverlening. De mishandelende verzorger heeft vaak gevoelens van tekortschieten en minderwaardigheid. Hij/zij kan bang zijn voor veroordeling. Dit roept extra stress op en maakt dat iemand zich terugtrekt. Men raakt meer geïsoleerd. Daardoor ontstaat grotere wederzijdse afhankelijkheid en groter risico op verdere ontsporing. Als zaken bespreekbaar blijken te zijn, kan dit voor alle partijen uiteindelijk een opluchting betekenen. Maar voordat mishandeling bespreekbaar is, moet er wederzijds vertrouwen zijn. Ingang vinden bij de pleger lukt alleen als je een positieve benadering gebruikt en laat blijken dat iemand niet "verkeerd" handelt, maar steun kan gebruiken.
Signaleren is niet hetzelfde als beschuldigen, je kunt iemand wel aanspreken op verantwoordelijkheid. Omdat er vaak onmacht in het spel is, kun je niet altijd spreken van dader en slachtoffer, maar eerder van "twee slachtoffers". Maar als ontlasting van zorg niet helpt om de mishandeling te stoppen, kan er sprake zijn van opzet en is een andere vorm van ingrijpen nodig.
Instrumenten
· Maaltijdvoorziening, administratieve hulp, schuldhulpverlening, arbeidsbemiddeling of scholing (pleger), sociale contacten uitbreiden/ isolement doorbreken: club en verenigingsleven inschakelen, maatjesproject
· Dagopvang of opname verpleeg- of verzorgingshuis regelen
· Tijdelijk huisverbod.
· Beoordeling van wils-(on)bekwaamheid, en ingrijpen zonder toestemming van het slachtoffer.
· Onder bewindstelling, financiële belangenbehartiging.
· Mentorschap, beslissen met en voor de oudere met betrekking tot verzorging, behandeling, wonen, enzovoorts.
· Onder curatele stellen: in geval van dementie.
· Scheiding van oudere en pleger/BOPZ (Wet Bijzondere Opneming in Psychiatrische Ziekenhuizen: onvrijwillige opneming van lijders aan een geestesstoornis). Dit brengt veel onmacht en verdriet met zich mee voor betrokkenen, maar kan noodzakelijk zijn.
